De kerk in Lexmond is ooit gebouwd en ingericht voor de rooms-katholieke eredienst. Daarvan zijn nu nog sporen terug te vinden. Dit blijkt uit onderzoek naar rooms-katholieke restanten in oude Hervormde kerken van professor Regnerus Steensma uit Groningen.

De sobere inrichting van onze kerk doet op het eerste gezicht niet denken aan de rooms-katholieke eredienst die hier ooit werd gehouden. Tijdens de Reformatie eind zestiende eeuw is datgene wat herinnerde aan de afgeschafte vorm van geloofsbeleving grondig verwijderd. Toch treffen we, net als in veel andere Hervormde kerken, nog onderdelen aan die verwijzen naar het Rooms-katholieke gebruik. Vaak zijn dit muurnissen die ooit een functie hadden bij rliturgische handelingen.

Piscina

Zo is in het koor de zogeheten piscina nog aanwezig. Dit is de nis waarin zich ooit het waterbekken bevond. Hierin waste de priester zijn handen voorafgaand aan de mis. Na de communie gebruikte hij het waterbekken voor de reiniging van zijn vingers en van het gewijde vaatwerk (zie Handwassing). Dit bekken bevond zich als regel in de muur naast het altaar en had een afvoer naar buiten waardoor het water op de gewijde grond van het kerkhof terechtkwam. Volgens overlevering komt hier het gezegde vandaan: “Gods water over Gods akker laten lopen”.

De piscina had een vaste plaats, namelijk aan de zuidzijde of zuidoostzijde van het koor. Gezien de plaats en de vorm, mogen we de spitsboognis in de zuidoosthoek van het koor in Lexmond als de piscina beschouwen. De nis links ervan zal ongetwijfeld gediend hebben voor de plaatsing van de ampullen met wijn en water, die gebruikt werden bij de mis.

 

Priesterzetels

De brede nis in de zuidmuur van het koor is zeer waarschijnlijk de vroegere omlijsting van de priesterzetels. Veel kerken in de Middeleeuwen kenden dergelijke speciale zitplaatsen, die tijdens de misviering gebruikt werden door de dienstdoende priester en vaak ook door twee diakenen. Het kon een vrijstaand houten gestoelte zijn, maar ook kwam het dikwijls voor dat men een diepe nis in de muur voor dit doel bestemde. De benaming van deze zitplaatsen is ‘Sedilia’. In Duitsland spreekt men van een ‘Dreisitz’ (drie zitplaatsen). Terwijl piscina’s vrij veel voorkomen in onze oude kerken, zijn sedilia een uitzondering.Vaak bestonden de zetels uit losse banken van hout. Een fraai exemplaar hiervan is bewaard gebleven in Rhenen.

 

Bergnis

Het is mogelijk dat de nis in de noordmuur van het koor in Lexmond, die nu verborgen is achter het koororgel, eeuwen geleden dienst deed als bergnis. Hierin werden allerlei gebruiksvoorwerpen opgeborgen voor de mis en andere liturgische handelingen. Bijvoorbeeld: boeken, kandelaars, kaarsen, kaarsen-dovers, wijwateremmer en -kwast, olievaatjes, wierookvat, doeken en olielampen.

Het is niet helemaal zeker of de nis in onze kerk ooit een bergnis was. Dit soort nissen waren namelijk vaak rechthoekig afgesloten, terwijl de nis in Lexmond een spitsboog heeft.

door Cor Stravers